Mise à jour : 11 septembre 2020.

C'est en 1986 qu'une nouvelle structure au nom de "Stumdi" apparaît dans le paysage linguistique régional. En 1995, sur une idée originale de Yannig Baron, elle propose à qui le souhaite d'acquérir la maîtrise du breton parlé et écrit en un stage longue durée de six mois. Le premier stage se déroule à Ploemeur. L'initiative séduit : elle va au fil des années attirer de plus en plus de stagiaires. D'abord installé dans la petite commune de Tréglonou, sur l'Aber Benoît, Stumdi s'établit treize ans plus tard, en 2003, à Landerneau, sur le site du manoir de Keranden (photo). Il y a trois ans il déménageait dans de nouveaux locaux plus fonctionnels toujours à Landerneau.

Un phénomène de société

Le centre en vient à proposer des formations dans diverses autres villes de Bretagne et des structures concurrentes comme la Scop finistérienne Roudour, Mervent dans le sud Finistère et l'association Skol an Emsav à Rennes proposent des formations du même type. D'une certaine manière, l'apprentissage du breton en six mois est devenu un phénomène de société. 

Et c'est ce qui a intéressé Ronan Hirrien, un journaliste bretonnant de France 3 Iroise. Au début des années 2000, il propose au responsable des émissions en langue bretonne de France 3  Ouest que j'étais alors une série de cinq documentaires de 13' sur les stagiaires de Stumdi. Parallèlement, il en vient pour diverses raisons à concevoir de développer son sujet sur longue durée. Ce fut son premier documentaire de 52'. Il en a tourné plusieurs autres depuis, notamment celui qu'il a consacré au chanteur Yann-Fañch Kemener quelques mois avant son décès. 

Nouvelle diffusion du film le 12 septembre

La diffusion de ce documentaire sur les stagaires Stumdi avait été programmée le samedi 15 octobre 2005 dans la case ad hoc du samedi après-midi sur France 3 Ouest (comme ça n'est plus le cas aujourd'hui). C'est d'ailleurs la première fois qu'un documentaire en langue bretonne trouvait place dans ce créneau, il y en ait eu quelques autres depuis. Mais le film n'avait jamais fait l'objet d'une rediffusion. 

Quinze ans plus tard, ça va enfin être le cas, puisque "Le breton en six mois," sera rediffusé samedi 12 septembre, à 10 heures 45 dans le magazine "Bali Breizh", sur France 3 Bretagne. 

Ronan Hirrien vient de m'adresser un courriel rédigé en breton dans lequel il expose la génèse de son film. Avec son accord, je le reproduis ci-après intégralement. J'en proposerai une traduction en français dans un message à suivre.

Les photos qui suivent sont des captures d'écran du film.

 Ronan Hirrien : "Le breton en six mois"

Va film 52 vunud kentañ a vo diskouezet ur wech all, un eil gwech, disadorn, d’an 12 a viz Gwengolo, da 10e45 war France 3 Breizh. Skignet e oa bet evit ar wech kentañ d’ar sadorn 15 a viz Here 2005 er "case documentaire" war France 3 Ouest.

Trugarez evit ar fiziañs 'peus bet e Soazig Daniellou, produerez ar film, hag en ennon ! Va zeulfilm 52 vunud kentañ eo bet, ha 52 vunud zo ur pezhiad menez da sevel, ar wech kentañ. 

Goude bezañ bet en ur stummadur kembraeg daou vizvezh, en hañv 2001, em boa soñjet en teulfilm-mañ, « brezhoneg e 6 miz ». Mare an telerealite gant deskarded e oa  : Star Academy war TF1, cours Florent war Canal+… Va soñj ne oa ket heuliañ a-dost penaos e tesk an dud brezhoneg, mes kentoc’h gwelet penaos e c’hellent bezañ cheñchet a feur ma teskent brezhoneg. Levr Hugues Pentecouteau, "Devenir bretonnant", zo bet a bouez din evit en em soñjal war va film.

Skrivañ danevell ar film

Ur stummadur 6 mizvezh a vije ar framm dramael. Bet on e Stumdi. Meur a wech on bet o c’houlenn digant Brieg ar Menn penaos ez ae ar stummadur war-a-raok… Goulennet ‘meus digant stajidi ha stajidi gozh (Carola, Kristen, Geraint, Clément…) petra ‘oa o c’hoantoù hag o santadoù a-hed ar stummadur : ar boan a lakaont da zeskiñ mat, da gaozeal mat, o soñj war an implij a raint eus o brezhoneg, o c’hamaraded studi, ar feson ma cheñchont a feur ma teskont brezhoneg.

E miz Gwengolo 2001 eo e oan aet da gaout Soazig Daniellou eus Kalanna production rak gwelet em boa « Brezhoneg leizh o fenn » ha teulfilmoù all sevenet ganti. Gant pasianted he deus ambrouget ac’hanon da skrivañ an teulfilm-mañ eus miz Gwengolo 2001 d’an hañv 2003 : choaz peseurt doare stajidi am boa c’hoant da filmañ, e peseurt dalc’hioù, pegen alies, penaos… 

Aliet he deus ac’hanon da skrivañ danevell ar film em boa c’hoant evel pa vije kontet un istor faltazi, gant va femp stajiad ijinet diwar ar seurtoù hentoù disheñvel am boa gwelet : pezh a ouzont dija e brezhoneg a-raok ar stummadur, o bro a orin, o orin sosial, o c’hoant(où) kentañ, ar vicher emaint e soñj ober goude, o darempredoù e brezhoneg…. 

Un ugent dervezhiad filmañ

En hañv 2003 e ouien petra ha penaos am boa c’hoant da filmañ. Soazig a ouie penaos kaout arc’hant da sevel ar film. Da c’hounid fiziañs stajidi n’anavezen ket c’hoazh em boa lavaret da Soazig e kaven gwelloc’h e vijemp atav ar memes skipailh o filmañ a-hed ar c’hwec’h mizvezh hag ouzhpenn ne zisplijfe ket din dougen ar c’hamera. 

Soazig he deus lakaet ac’hanon d’ober anaoudegezh gant Frédéric Hamelin, ijinour son (Chuuttt), hag a zeskin kalz digantañ : ur blijadur eo bet labourat gantañ peogwir e oa desket war an dud (ar vuhez) hag e vicher. 

Eus penn-kentañ miz Here 2003 da miz Ebrel 2004 em eus filmet un ugent dervezhiad. Azalek penn-kentañ ar stummadur e ran va soñj mont da heul Marie -Josée, Mari, Daniel, Matthieu, Charline hag Annie… Etre an dervezhioù filmañ ez an alies da vaner Keranden da glask anaout gwelloc’h va zudennoù ha da renkañ an dervezhioù filmañ da zont.

Un heuliad pemp pennad 15’

Goude e teu ar frammañ. Evel ma ouezez, va soñj kentañ ne oa ket un teulfilm 52’ : un heuliad pemp pennad 15’ e oa, hag a zo bet skignet e "Red an Amzer". Mont da heul ar memes tud a-hed ar stummadur-mañ gant ul lec’h (tem) dre bennad : 

• 1 Distro d’ar skol (er maner), 
• 2 Peb a gêr vrezhoneg (er gêr), 
• 3 Micher awalc’h dezho (e staj), 
• 4 Gwerzh o foan (war-zug an diavaez), 
• 5 Gant o zammig hent (bloaz war-lerc’h). 
• Piv n’en deus ket ‘soñj eus e film kentañ ?

Ne vije ket bet ‘voien da gaout arc’hant da sevel un heuliad e mod-mañ nemetken avat, hag abalamour d’an dra-se em eus graet un 52’ ouzhpenn. 52’ avat n’eo ket lakaat penn ouzh penn pemp pennad hag a zo dezho pep a unvanded, pep a lusk (hirder ar skeudennoù…). 

Soazig hag ar frammer Claude Le Gloux o deus sikouret ac’hanon kenañ da frammañ danevell an 52’. Ar wech kentañ a oa din en em gaout er sal frammañ gant un tregont eurvezh a rushoù, aon a roe din. Kaer em boa gouzout mat-kenañ, dindan eñvor, petra ‘oa en enno ha pelec’h resis, ne welen ket penaos merañ an amzer roet din da frammañ an teulfilm, pemp sizhunvezh. 

Claude Le Gloux hag en doa dija kement a skiant war ar vicher en deus meret an amzer-mañ eus ar c’hentañ : gouezet en deus sikour ac’hanon da stourm ouzh an istor am boa skrivet, hag ouzh ar pezh am boa filmet evit ma teuje an istor eus an danvez frammet a-nebeudoù dirak hon daoulagad. Gouezet en deus kas ac’hanon da gemer divizoù kriz evit un teulfilm hir kentañ kement ha gwelet sklaeroc’h perzhioù disheñvel pep tudenn. Ha goude, ar sonveskañ hag ar c’heita… 

Tout an dud a oar kontañ istorioù a oar kement-mañ koulz ha me, pe gwelloc’h evidon… Met piv n’en deus ket ‘soñj eus ar wech kentañ ?

Ronan Hirrien